نقشه و نقشه برداری

در مقاله ی نقشه و نقشه برداری می خواهیم به مفاهیم زیر بپردازیم

نقشه چیست؟
انواع نقشه ها کدامند؟
نقشه برداری چیست؟
نقشه برداری ژئودتیک چیست؟
نقشه برداری مسطحاتی چیست؟

یادگیری انواع نقشه و نوع کاربرد آن ها باعث می شود با ماهیت رشته و تخصص نقشه برداری بیشتر آشنا شوید.

نقشه

نقشه معادل کلمه لاتین mappa به معنی ورقه و صفحه و برگ است که ارزش هندسی دارد و کیفیت هنری آن نیز در نظر گرفته می شود.
نقشه را یک زبان تصویر نیز می توان نامید که اگر در آن بُعد زمان را لحاظ کنیم، آن را نقشه ی پویا (دینامیک) یا نقشه ی زنده می نامند.

همچنین نقشه یکی از روش های نمایش نقاط و عوارض سطح زمین به طور هندسی و با مقیاس معین بر روی کاغذ (یا هر چیز دیگر) است.
به این نسبت مشخص، مقیاس نقشه گفته می شود که از نسبت “فاصلۀ بین دو نقطه بر روی نقشه بر فاصلۀ بین همان دو نقطه بر روی زمین” به دست می آمده و به صورت 1:200.000 (1 به 200.000 میلی متر / متر / کیلومتر و…) خوانده می شود.

انواع نقشه

نقشه را می توان بر حسب هدف، نوع، مقیاس، دقت، محتوا، روش تهیه و کاربرد به انوع مختلفی تقسیم کرد.

انواع مختلف نقشه بر اساس هدف تهیۀ آن ها:

دریایی
کشاوری
زمین شناسی
و…

این نقشه های به دو دسته ی عمومی و خاص تقسیم می شوند که در نقشه های عمومی تمامی عوارض به یک اندازه و در نقشه های خاص بعضی عوارش بیشتر از بقیه دارای اهمیت هستند.

تجهیزات نقشه برداری و لوازم جانبی

انواع مختلف نقشه بر اساس نوع آن ها:

ارتفاعی (توپوگرافی)
مسطحاتی (پلانیمتری)
عکسی
برجسته ی پلاستیکی
نقشه های شهری
آب نگاری (هیدروگرافی)
هوانوردی
ثبتی (کاداستر)
اداری
سیاسی
زمین شناسی
پوشش گیاهی
شبکه ارتباطی
تراکم جمعیت
آب شناسی (هیدرولوژی)

انواع مختلف نقشه بر اساس مقیاس آن ها:

پلانها که مقایس آن ها از 1:1000 بزرگتر است.
نقشه های بزرگ مقیاس که مقیاس آن ها بین 1:1000 و 1:25000 است.
نقشه های متوسط مقیاس که مقیاس آن ها بین 1:25000 و 1:100000 است.
نقشه های کوچک مقیاس که مقیاس آن ها بین 1:100000و 1:500000 است.
نقشه های خیلی کوچک مقیاس که مقیاس آن ها از 1:500000 بزرگتر است و برای مطالعه ی کلی و چهره ی تقریبی طبیعت استفاده می شوند.

این نوع نقشه ها به دو دسته ی استراتژیکی و تاکتیکی تقسیم می شوند که نقشه های استراتژیکی با مقیاس های بزرگتر از 1:500000 برای کارهای غیر نظامی مانند تجارت، سیاست و یا مسافرت کاربرد دارند زیرا این نقشه ها دقت کافی برای عملیات های دیگر را ندارند. نقشه های تاکتیکی برای کار های دقیق تر مانند جاده سازی، عملیات نظامی، اکتشافات معدنی و… به کار می روند و دارای مقیاس های مختلف مانند 1:5000 ، 1:10000 ، 1:50000 ، 1:100000 و 1:250000 هستند.

انواع مختلف نقشه بر اساس دقت آن ها:

دقیق. نقشه هایی که با عملیات نقشه برداری بسیار دقیق تهیه شده و خطای آن ها از حد مجاز کمتر می باشد.
نیمه دقیق. نقشه هایی که عملیات نقشه برداری آن ها با دقت پایین تری انجام شده و خطای آن ها بیشتر از خطای ترسیمی است.
کروکی. نقشه هایی که به سرعت و برای شناسایی کلی تهیه می شوند و دقت کافی ندارند. کروکی ها اصولا نقشه به شما نمی آیند.

نقشه برداری

به مجموعه ی عملیاتی که برای تعیین و یا نمایش نقاط و عوارض سطح زمین با رعایت فاصله ها، زوایا و امتداد آن ها نسبت به یکدیگر انجام می شود، نقشه برداری می گویند.
به هر اندازه ای که برای تعیین یک موقعیت بدست آورده می شود، یک “برداشت” می گویند.

انواع نقشه برداری:

ژئودتیک
مسطحاتی(مستوی)
مسیر
هیدروگرافی (آب نگاشتی)
ساختمانی
املاک
معادن رو باز
زیرزمینی
نظامی
صنعتی
مشتقه
هوایی

نقشه برداری ژئودتیک

اگر وسعت پروژه ی شما به اندازه ای زیاد باشد که از خطای به وجود آمده به علت کروی بودن زمین نتوان چشم پوشی کرد، از روابط مثلثاتی کروی و روش ژئودتیک استفاده می کنیم. در این نوع نقشه برداری با خطوط منحنی و زوایای داخلی بیش از °180 سر و کار داریم.
البته امروزه گیرنده های GPS نقشه برداری را از روش ژئودتیک انجام می دهند و نیازی به استفاده از روش سنتی نیست.

نقشه برذاری میکرو ژئودتیک برای اندازه گیری های بسیار دقیق در وسعت کم، مانند احداث سد ها، نیروگاه ها و نظارت بر آنها و یا بررسی حرکات پوسته زمین به کار می رود.

مشاهدۀ جی پی اس مولتی فرکانس سینگولار SingularXYZ Y1

نقشه برداری مسطحاتی (مستوی)

در پروژه های کوچک و معمولی که در آنها نیاز به تبدیل فاصله های عادی به فاصله های ژئودتیک نباشد، سطح زمین را تخت فرض می کنند و موقعیت نسبی نقاط را بر صفحه ای افقی می سنجند و نمایش می دهند. غالبا در نقشه برداری برای مسافت های کمتر از 20-30 کیلومتر کروی بودن زمین محاسبه نمی شود اما این اندازه وابسته به دقت مورد نیاز و مقیاس آن می تواند بسیار کمتر از 20 کیلومتر باشد.

دامنه ی این نوع نقشه برداری بسیار وسیع است و در انواع پروژه های مهندسی کاربرد دارد. نقشه برداری مستوی برحسب نوع کار، وسایل مورد استفاده یا روش به کار گرفته در آن به دسته های گوناگونی تقسیم می شوند. از جمله ی این روش ها:

نقشه برداری مسیر

تعیین مکان و اجرای طرح های راه، راه آهن، کانال سازی، لوله کشی و…

نقشه برداری هیدروگرافی (آبنگاشتی)

ناوپیمایی و احداث سازه های زیر آب.
این علم با اندازه گیری مرتب مشخصاتی نظیر عمیق آب، شکل و بستر دریا، جزر و مد، جریان آب، امواج و سایر ویژگی های فیزیکی دریاها اطلاعاتی را گردآوری کرده که پس از کنترل و طی مراحل مختلف به صورت نقشه دریایی شکل می گیرد.

نقشه برداری ساختمانی

اجرای طرح های ساختمانی و احداث سازه های مهندسی

نقشه برداری املاک

تعیین حدود اراضی و مساحت قطعات ملکی

نقشه برداری معادن روباز

تعیین، برداشت و کنترل عوارض در معادن روباز

نقشه برداری زیر زمینی

عوارض زیر زمینی، غارها، مطالعه آب های زیر زمینی و احداث سازه های زیر زمینی مانند تونل ها و معادن زیر زمینی

نقشه برداری نظامی

تعیین نقاط استراتژیک، دفاعی، تعرضی و تهیه نقشه های نظامی

نقشه برداری صنعتی

هدف های خاص صنعتی مانند ساخت و سرهم کردن ماشین های بزرگ، هواپیما ها، موشک ها (از لحاظ تراز بودن و همراستایی دستگاه ها و قطعات)

نقشه برداری مشتقه

سنگ شناسی، زمین شناسی، هواشناسی، آمار برداری و…

این نوع نقشه ها، نقشه هایی هستند که با مقاصد ثانوی تهیه می شوند.

نقشه برداری هوایی

این نوع نقشه ها با استفاده از عکس* هایی که با دوربین های خاص از محل مورد نظر برداشت شده است، تهیه می شوند.

*: فرق عکس و نقشه: عکس های هوایی محل را از کانون مشترکی که محل قرار گیری دوربین است نشان می دهند در نتیجه اشیائی که به دوربین نزدیکتر هستند تصویر بزرگتری دارند، به همین دلیل مقیاس عکس در سراسر عکس یکسان نیست. اما نقشه ها چون توسط شعاع های موازی و عمود بر سطح تصویر به مقیاس و نسبت معین ایجاد می شوند فواصل افقی را می توان مستقیما از آن ها به دست آورد.